Koncentracja to umiejętność skupienia uwagi na jednym zadaniu, myśli lub działaniu przez określony czas, ignorując inne bodźce i dystrakcje. Jest to kluczowa zdolność potrzebna do efektywnego wykonywania zadań, nauki, pracy i osiągania celów. Odpowiednia koncentracja umożliwia skuteczne przyswajanie wiedzy, rozwiązywanie problemów oraz osiąganie sukcesów w różnych dziedzinach życia. Z koncentracją związana są skupienie uwagi, wytrwałość, selektywność, zrozumienie celu, samoregulacja, odpowiednie środowisko, odpoczynek i regeneracja oraz ćwiczenie koncentracji.

Istnieje wiele potencjalnych przyczyn problemów z koncentracją u dzieci i młodzieży. Można do nich zaliczyć:

• Nadmiar bodźców z otoczenia: W dzisiejszym świecie, pełnym bodźców w postaci reklam, mediów społecznościowych i szybkiego tempa życia, dzieci i młodzież mogą mieć trudności z koncentracją z powodu nadmiaru informacji i rozproszenia uwagi.
• Zaburzenia uwagi: Zaburzenia takie jak ADHD (Zespół nadpobudliwości psychoruchowej) mogą znacząco wpływać na zdolność koncentracji. Osoby z ADHD mogą mieć trudności z utrzymaniem uwagi na dłuższy czas lub skupieniem się na jednym zadaniu.
• Stres: Wysoki poziom stresu może znacząco obniżyć zdolność koncentracji. Problemy rodzinne, szkolne lub osobiste mogą być przyczyną stresu u dzieci i młodzieży.
• Problemy w relacjach rówieśniczych- udowodniono, że dzieci doświadczające przemocy rówieśniczej przejawiają trudności z koncentracją. Także brak relacji rówieśniczych, odrzucenie przez grupę czy niezauważanie dziecka przez kolegów i koleżanek może przyczyniać się do tego typu trudności.
• Zmęczenie i brak snu: Niewystarczająca ilość snu może prowadzić do zmęczenia i pogorszenia koncentracji. Zbyt duża ilość obowiązków szkolnych, aktywności pozaszkolnych lub korzystanie z komputera, gier przed snem może go zakłócać.
• Środowisko edukacyjne: Zbyt duże klasy, nadmierna ilość bodźców w klasie, a także nieprawidłowa organizacja zajęć szkolnych mogą utrudniać koncentrację uczniom.
• Problemy emocjonalne takie jak lęk, odczucia depresyjne czy niskie poczucie własnej wartości, mogą wiązać się z problemami w zakresie koncentracji.
• Brak aktywności fizycznej, złe nawyki żywieniowe oraz nadmierna ilość czasu spędzanego przed ekranem (telewizor, komputer, smartfon) mogą negatywnie wpływać na zdolność koncentracji.
• Problemy zdrowotne: Niektóre problemy zdrowotne, takie jak zaburzenia widzenia lub słuchu, mogą przyczynić się do problemów z koncentracją. Podobnie zaburzenia naurologiczne (mogą objawiać się np. poprzez częste bóle głowy u dziecka) czy niedobory witamin, mikroelementów pojawiające się np. przy wybiórczości pokarmowej.
• Nudzenie się: Brak wyzwań lub interesujących zajęć może sprawić, że dzieci i młodzież tracą zainteresowanie i koncentrację.
• Brak umiejętności samoregulacji: Nieumiejętność zarządzania czasem, priorytetami i emocjami może prowadzić do problemów z koncentracją.

To najczęściej spotykane przyczyny problemów z koncentracją zgłaszane w poradni. W szczególności nadmiar bodźców, brak odpowiedniej ilości snu, nieprawidłowa dieta, brak aktywności i długotrwałe codzienne korzystanie z urządzeń elektronicznych powoduje, że problemy z koncentracją ulegają pogłębieniu i przekładają się na pogorszenie wyników edukacyjnych, trudności wychowawcze i brak sukcesów edukacyjnych, które demotywują uczniów do podejmowania wysiłku intelektualnego.

Co może zrobić rodzic, aby pomóc dziecku?

• Tworzenie odpowiedniego środowiska: Zapewnienie spokojnego, cichego i dobrze zorganizowanego miejsca do nauki lub wykonywania zadań może pomóc dziecku skupić się na obowiązkach. Zadbanie o odpowiednie oświetlenie i wygodne miejsce do siedzenia.
• Ustalanie jasnych reguł i oczekiwań: Określenie klarownych reguł dotyczących czasu na zadania domowe, czasu spędzanego na ekranach oraz innych aktywności może pomóc w ustaleniu rutyny i zwiększeniu koncentracji.
• Ustalanie realistycznych celów i nagród: Pomaganie dziecku w ustalaniu konkretnych, realistycznych celów oraz oferowanie nagród za osiągnięcie tych celów może być motywujące i zwiększyć zaangażowanie w zadania. Nadmierne oczekiwania nieadekwatne do możliwości dziecka mogą przynieść odwrotne skutki niż zamierzone przez rodzica.
• Praktykowanie technik relaksacyjnych: Nauczanie dziecka technik relaksacyjnych, takich jak głębokie oddychanie, może pomóc w radzeniu sobie ze stresem i poprawie koncentracji.
• Zachęcanie do aktywności fizycznej: Regularna aktywność fizyczna może poprawić zdolność koncentracji poprzez zmniejszenie stresu i poprawę ogólnego samopoczucia. Zachęcaj dziecko do regularnych spacerów, jazdy na rowerze, czy uprawiania sportów.
• Regularna kontrola stanu zdrowia dziecka: braki mikroelementów czy witamin także mogą osłabiać koncentrację, wpływać na problemy zdrowotne, których nie należy bagatelizować i dokonać konsultacji z lekarzem.
• Limitowanie czasu spędzanego przed ekranem: Nadmierna ekspozycja na ekrany, takie jak telewizja, komputer czy smartfon, może negatywnie wpływać na koncentrację. Ustal limity czasu spędzanego przed ekranem i zachęcaj dziecko do wykonywania innych aktywności.
• Wsparcie edukacyjne: Udzielaj dziecku pomocy w zrozumieniu i przyswojeniu materiału szkolnego, zorganizuj czas nauki w domu i pomożemy dziecku w opracowaniu strategii nauki, które pomogą mu lepiej skoncentrować się na zadaniach.
• Obserwacja i komunikacja: Bądź uważny na sygnały, które mogą wskazywać na problemy z koncentracją u dziecka. Komunikuj się z dzieckiem, aby zrozumieć, co może mu przeszkadzać w skupieniu uwagi i wspólnie opracujcie strategie radzenia sobie z tymi problemami.
• Zwracanie uwagi na zdrowie psychiczne: Jeśli podejrzewasz, że dziecko ma problemy zdrowotne lub emocjonalne, takie jak lęki czy depresja, skonsultuj się z lekarzem lub specjalistą, aby uzyskać profesjonalną pomoc i wsparcie.
• Budowanie zdrowych relacji z rówieśnikami: prawidłowe relacje z otoczeniem, kontakty z rówieśnikami poza środowiskiem szkolnym pozytywnie wpływają na funkcjonowanie dziecka, jego zdrowie psychiczne, pewność siebie i stanowią dobrą alternatywne dla czasu spędzanego w sieci.

Diagnozę problemów z koncentracją należy zacząć od wykluczenia przyczyn medycznych problemów z koncentracją. Poprawa koncentracji może wymagać cierpliwości i konsekwencji, ale dzięki odpowiedniej opiece i wsparciu ze strony rodziców, wiele dzieci może znacząco poprawić swoje umiejętności koncentracji.

Opracowała: dr Renata Matusiak (PPP w Tarnobrzegu, PUZ w Tarnobrzegu). Konsultacja merytoryczna mgr A. Biela-Małecka (psycholog- PPP w Tarnobrzegu).

Bibliografia:

• Węgrzynowska, J. (2016). Dzieci doświadczające przemocy rówieśniczej. Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka, 15(1), 9-26.
• Skibska, J. (2013). Dziecko z nadpobudliwością psychoruchową i deficytem uwagi-najważniejsze problemy oraz sposoby postępowania.
• Kukwa, W., Kukwa, A., Gałązka, A., Grochowski, T., Krzeski, A., Gronkiewicz, Z., & Czarnecka, A. M. (2015). To chrapanie a nie BMI ma wpływ na agresywne zachowanie i zaburzenia koncentracji u dzieci. Otolaryngologia Polska, 69(6), 22-29.
• Nosek-Kozłowska, K. (2023). Oddziaływanie mediów elektronicznych na rozwój i wychowanie małego dziecka–narracje pedagogów. Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 620(5), 39-48.
• Nowotnik, A. (2012). Funkcjonowanie uwagi u dzieci w wieku wczesnoszkolnym: grupy ryzyka. Edukacja, 117(1), 87-102.
• Zaręba, L. (2007). Dziecko z nadpobudliwością psychoruchową w przedszkolu i klasach I–III. Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce, (4/2), 27-31.