Problem przemocy w rodzinie

Przemoc w rodzinie obejmuje wszelkie formy fizycznej, emocjonalnej, seksualnej czy ekonomicznej przemocy, które mają miejsce w rodzinie lub domu. To także kontrolowanie, izolowanie lub naruszanie praw człowieka. Ofiarami przemocy w rodzinie mogą być osoby w różnym wieku i płci, w tym dzieci, partnerzy życiowi, osoby starsze czy osoby z niepełnosprawnością. Przyczyny przemocy w rodzinie są złożone i mogą obejmować czynniki takie jak niski poziom edukacji, ubóstwo, uzależnienia, problemy zdrowotne psychiczne, bądź wzorce przemocy przenoszone z pokolenia na pokolenie. Ofiary przemocy w rodzinie mogą doświadczać różnych skutków, zarówno fizycznych, jak i psychicznych. Mogą to być obrażenia, traumy psychiczne, problemy zdrowotne, trudności w relacjach społecznych i emocjonalnych, a także trudności edukacyjne. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), globalnie około 1 na 4 dzieci doświadcza przemocy fizycznej w domu. Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę od 2013 roku regularnie prowadzi diagnozę przemocy wobec dzieci w Polsce. Badanie jest przeprowadzane cyklicznie co 5 lat. Według raportu z 2023 roku większość dzieci i nastolatków (79%) doświadczyła w swoim życiu choć raz przemocy lub zaniedbania. Najczęściej zgłaszanymi formami przemocy były: przemoc ze strony rówieśników (66%), przemoc ze strony bliskiego dorosłego (32%), wykorzystanie seksualnie bez kontaktu fizycznego (26%). Ponadto 23% dzieci i nastolatków było zaniedbywanych emocjonalnie, 20% – doświadczało parentyfikacji, a 14% – było świadkami przemocy w domu. Wykorzystywania seksualnego z kontaktem fizycznym doświadczyło 8% respondentów, tyle samo (8%) było zaniedbywanych fizycznie. Dziewczyny częściej niż chłopcy deklarują, że doświadczyły przemocy ze strony bliskich dorosłych, były świadkami przemocy w domu,  były zaniedbywane fizycznie, były wykorzystywane seksualnie zarówno bez kontaktu fizycznego jak i z nim. To tylko wybrane fragmenty przeprowadzonych badań, które ukazują szerszy obraz zjawiska przemocy w rodzinie, którego doświadczają dzieci i młodzież.

Szkoły i placówki oświatowe odgrywają ważną rolę w rozpoznawaniu oznak przemocy w rodzinie i zapewnianiu wsparcia dzieciom. Działania edukacyjne w szkołach mogą przyczynić się do budowania zdrowych relacji i umiejętności radzenia sobie z trudnościami.

Zespół Interdyscyplinarny w procedurze Niebieskiej Karty

Jednym z istotnych narzędzi, które ma pomóc w przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz udzielaniu wsparcia i niezbędnej pomocy osobą doświadczającym przemocy, a w szczególności małoletnim dzieciom jest procedura Niebieskiej Karty. Procedura ta zostaje wszczęta przez uprawnione osoby i trafia w ciągu 7 dni do Zespołu Interdyscyplinarnego do spraw Przeciwdziałania Przemocy w rodzinie, która dzieła na terenie właściwej gminy dla miejsca zamieszkania pokrzywdzonych. W ramach zespołu interdyscyplinarnego zostają podjęte działania, których celem jest udzielenie pomocy pokrzywdzonym i podjęciem odziaływań wobec osoby stosującej przemoc. Zespół Interdyscyplinarny tworzą profesjonaliści z różnych instytucji takich jak: Policja, kuratorzy sądowi rodzinni i dla dorosłych, przedstawiciele oświaty, pracownicy socjalni, przedstawiciele gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych oraz innych podmiotów zajmujących się problematyką życia społecznego. Jednym z zadań Zespołów Interdyscyplinarnych jest tworzenie w zależności od potrzeb specjalnych grup roboczych, przypisanych do konkretnej rodziny. W skład grupy roboczej wchodzą przedstawiciele: jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, Policji, Oświaty, Ochrony zdrowia. W skład grup roboczych mogą wchodzić także kuratorzy sądowi, a także przedstawiciele innych podmiotów, specjaliści w dziedzinie przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Celem funkcjonowania grup roboczych jest objecie rodziny kompleksowym odziaływaniem ze strony instytucji, które mogą skutecznie pomóc rodzinie wyeliminować nieprawidłowości.

Czy tryb wszczynania procedury Niebieskiej Karty wymaga zgody osoby dotkniętej przemocą w rodzinie?

Na podstawie delegacji zawartej w art. 9d ust. 5 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r.
o przeciwdziałaniu przemocy domowej określono szczegółowy sposób i tryb wszczynania
procedury Niebieskiej Karty. Ustawodawca przewidział, że podejmowanie interwencji
w środowisku wobec rodziny dotkniętej przemocą odbywa się w oparciu o procedurę „Niebieskie Karty” i nie wymaga zgody osoby dotkniętej przemocą w rodzinie. Wszczęcie procedury Niebieska Karta następuję w przypadku uzasadnionego podejrzenia stosowania przemocy domowej lub zgłoszenia dokonanego przez świadka przemocy domowej.

Osoby uprawnione do wszczęcia procedury

Zgodnie z obowiązującymi przepisami uprawnionymi osobami do wszczęcia procedury Niebieskiej Karty są przedstawiciele poniższych podmiotów/instytucji:

• - pomocy społecznej,
• - gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych
• -  policji
• - ochrony zdrowia

- pracownik oświaty tj. każdy pracownik zatrudniony jako nauczyciel lub specjalista do którego dotrze informacja o krzywdzeniu dziecka lub sam poweźmie takie podejrzenie (np. ślady przemocy na ciele dziecka) – w przedszkolu, żłobku, szkole, świetlicy, klubie sportowym, ośrodku wychowawczym itd. Ustawodawca przewidział, że wszczęcie procedury to ogół czynności polegających na wypełnieniu formularza Niebieskiej Karty, którego wzór został określony w Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 września 2023 r. w sprawie procedury "Niebieskie Karty" oraz wzorów formularzy "Niebieska Karta". W oparciu o obowiązujące przepisy każdy pracownik oświaty po powzięciu podejrzenia występowania przemocy w rodzinie jest zobowiązany wszcząć procedurę poprzez wypełnienie formularza Niebieska Karta w części A oraz wręczenia pokrzywdzonym pouczenia zawartego w części B. Po wykonaniu tych czynności z zachowaniem drogi służbowej w ciągu 7 dni kieruje wypełnioną Niebieską Kartę i przesyła przewodniczącemu zespołu. Do wszczęcia procedury Niebieskiej Karty nie jest wymagana zgoda innych osób, a sama procedura ma głównie charakter rozpoznawczy i jednocześnie służy zabezpieczeniu i udzieleniu pomocy pokrzywdzonym  i udzielaniu im niezbędnej pomocy prawnej, psychologicznej, pedagogicznej, medycznej i socjalnej oraz podjęciu odziaływań wobec sprawcę przemocy. Podczas czynności rozpoznawczych i pomocowych w ramach powołanej grupy roboczej powinien być zaangażowany przedstawiciel szkoły, do której uczęszczają niepełnoletnie dzieci np. wychowawca klasy lub pedagog szkolny. Gdy dojdzie do rozwiązania problemu przemocy w rodzinie i ustabilizowania sytuacji rodzinnej procedurę Niebieskiej Karty zostaje zakończona decyzją Zespołu Interdyscyplinarnego.

Bibliografia:

• Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz.U. Nr 180,poz. 1493) wraz z późn. zmianami. Tekst jednolity Dz.U. 2015, poz. 1390.
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 września 2023 r. w sprawie procedury „Niebieskie Karty” oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta” Dziennik Ustaw Rok: 2023 Pozycja: 1870,
• PARPA, https://www.parpa.pl/phocadownloadpap/Przeciwdzialanie/Procedura%20Niebieskie%20karty%20-%20podstawowe%20informacje%20-%20broszura.pdf
• Fundacja Dajemy dzieciom siłę, Raport 2023- Diagnoza przemocy wobec dzieci w Polsce, https://fdds.pl/co-robimy/raporty-z-badan/2023/diagnoza-przemocy-wobec-dzieci-w-polsce.html
• Stolińska-Pobralska, N. (2012). Pomoc społeczna–Niebieska Karta instytucją przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Pedagogika Rodziny, 2(4), 147-158.
• Witkowska-Paleń, A. (2023), Porcedura „Niebieskiej karty” u podstaw przeciwdziałania przemocy w rodzinie…, Journal of Modern Science, 50(1).
• Frankowiak, J. (2023). Rola nauczyciela wczesnej edukacji w identyfikowaniu i reagowaniu na przejawy przemocy domowej–między prawnym obowiązkiem a odpowiedzialnością moralną. Problemy Wczesnej Edukacji, 56(1), 161-174.

Opracowali: dr Renata Matusiak- (PPP w Tarnobrzegu, Państwowa Uczelnia Zawodowa im. prof. Stanisława Tarnowskiego),  Łukasz Burliga – pedagog, kurator sądowy, mediator sądowy, nauczyciel  (Szkoła Podstawowa im. Św. Jadwigi Królowej Polski w Lisiej Górze)