Czas i zdrowie to dwa cenne skarby, których nie rozpoznajemyci nie doceniamy, dopóki się nie wyczerpią.

Denis Waitley

Każdy z nas rozumie pojęcie czasu odmierzanego przez zegary umieszone w naszych domach, na nadgarstkach czy na ekranie telefonu. Chociaż operujemy konkretnymi godzinami, obowiązkami jakie mamy w ramach czasu wykonać zdaje się, że pojęcie wolnego czasu staje się nam coraz bardziej obce. Nawet, jeśli funkcjonuje to nie wiemy czym czas wolny jest i jak powinno go spędzać dziecko…

Czas wolny przez badaczy rozumiany jest w różny sposób. W. Okoń pisze, że czas wolny to takie chwile, które pozostają do decyzji człowieka po tym jak wykona on swoje obowiązki związane z nauką, pracą zawodową czy zadaniami domowymi.

T. Wujka uważa, że jest różnica  pomiędzy kategorią czasu wolnego dzieci, młodzieży a osób dorosłych. Czas wolny wychowanków podlega kontroli osób dorosłych, jego zużycie więc nie jest dowolne i podlega działaniom, interwencji rodziców, opiekunów prawnych czy wychowawców.

Celem czasu wolnego jest w szczególności odpoczynek rozumiany jako regeneracja sił psychicznych i fizycznych dziecka. Czas wolny powinien być kojarzony przez dziecko z rozrywką opierającą się na przyjemności. Do jego cech powinna należeć też użyteczność np. w ramach realizacji działalności społecznej, wolontariatu świadczonego przez dziecko, ale przy uwzględnieniu dobrowolności i bezinteresowności podejmowanych działań. W czasie wolnym dziecko powinno rozwijać swoje pasje, zainteresowania, ale tez poszukiwać tego co sprawia mu przyjemności i w czym chciałoby się rozwijać np. działalność artystyczna, techniczna, sportowa . Może być więc czasem poszukiwania i odrzucania opcji, które nie są zgodne z jego pragnieniami.

Kluczem, który otwiera drzwi rodzicom, wychowawcom do kształtowania u dziecka chęci pożytecznego i rozwijającego spędzania wolnego czasu jest „dobrowolność”. To dziecko musi zdecydować co lubi robić, co chce w sobie rozwijać, jak spędzać czas wolny a nie rodzic. W sytuacjach, gdy propozycje dziecka są szkodzące, narażające go na negatywne skutki także należy próbować wyjaśnić te kwestie i nakierować dziecko na inne możliwości. Rodzic czy wychowawca powinien sprawować funkcję nadzorującą i doradczą, proponować różne możliwości, poszukiwać z dzieckiem tego co będzie je kształtować w czasie wolnym.

Czas wolny dziecka powinien być więc skupiskiem wielu różnych aktywności dostoswanych do jego potrzeb i możliwości rozwojowych. Także długość czasu wolnego powinna być dostosowana do potrzeb dziecka. Należy pamiętać, że nie można nazywać czasem wolnym zajęć dodatkowych na które rodzic zapisał dziecko, a na które ono uczęszcza z konieczności a nie z przyjemności i dobrowolności.

Rodzic pełni bardzo ważną rolę w czasie wolnym dziecka. W sytuacji, jeśli go nadzoruje to jednocześnie zapobiega zachowaniom ryzykownym dzieci i młodzieży. Stanowi też pewnik, że podejmowane czynności będą stosowne do jego wieku i możliwości. Im dziecko starsze tym zyskuje więcej samodecyzyjności o spędzaniu wolnego czasu i jest to sytuacja normalna. Dobrze jednak, jeśli informuje rodzica co będzie robiło, w jakim towarzystwie. Rodzic natomiast powinien się interesować tym jak nastolatek spędza wolny czas i jakie emocje temu towarzyszą.

Rodzic powinien także zadbać o swój czas wolny, aby móc skutecznie sprawować opiekę nad dzieckiem. To jak rodzic spędza czas wolny często jest naśladowane jako wzór przez dziecko. W sytuacji, jeśli rodzic spędza czas aktywnie, twórczo, razem z bliskimi to istnieje duże prawdopodobieństwo, że i dziecko będzie takie działania powielać spędzając czas wolny w życiu dorosłym. Wynika to z tego, że atmosfera w rodzinie, styl życia stanowią dla dziecka zasób doświadczeń jakie zdobywa (ma przełożenie to też na uczucia dziecka, marzenia) i jakie później wykorzystuje.

Wolny czas nie oznacza, że dziecko musi podejmować tylko jedną i tą samą czynność. Daje także możliwość spędzania go wspólnie z bliskimi i przyjaciółmi podczas wspólnych aktywności np. gier, zabaw ruchowych, aktywności sportowej podróżowaniu czy uprawie roślin w domowym ogródku. Pozwala to na budowanie wzajemnych relacji i nawiązanie rozmowy, która tak często w codziennej pogodni jest ograniczana do lakonicznych pytań i odpowiedzi. Inną zaletą czasu wolnego jest możliwość kształtowania aktywności fizycznej, która jest niezbędna do prawidłowego rozwoju dziecka i zachowania zdrowia.

Wolny czas więc nie jest zbitką przypadkowych czynności, ale należy go traktować jako możliwość rozwoju, korzystnej działalności, czas budowania relacji i rozwiązywania problemów interpersonalnych w rodzinie. Jego roli nie należy bagatelizować w życiu dziecka, ani też ograniczać jego długości. Czas wolny jest potrzebny dziecku do zachowania równowagi psychicznej, aby efektywnie mogło podejmować zadania szkolne i skutecznie odpoczywać. Stanowi też formę odreagowania od codziennych obowiązków.

Opracowała: dr Renata Matusiak (pedagog w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Tarnobrzegu, adiunkt UO). E-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Wykorzystano:

• G. Durka, Rodzina a czas wolny, [w:] „Wychowanie w rodzinie” 3, 2011, s. 39-52.
• L. Turos, Wychowawcze i kulturotwórcze funkcje rodziny, Warszawa 2004.
• M. Walczak, Wychowanie do wolnego czasu, Zielona Góra 1994.