Za każdym razem,
gdy na świat przychodzi dziecko.
świat jest tworzony od nowa

/Jostein Gaardner/

 

Etapy nauki w szkole podstawowej to czas rozwoju dziecka od początkowo całkowitej zależności od osób dorosłych do wyraźnej i znaczącej niezależności psychicznej w końcowej fazie tego procesu. To okres  „buntu”, zwrotu w stronę grup rówieśniczych i  początek kryzysu zaufania do dorosłych .

Jest to czas kształtowania się realnego obrazu własnego ja  i budowania tożsamości, stopniowego  usamodzielniania i uniezależniania się dziecka od otoczenia społecznego oraz budowania własnej niezależności w sferze intelektualnej, emocjonalnej i społecznej. Właściwe przejście tej fazy rozwoju sprzyja budowaniu pozytywnej samooceny i poczucia wartości w oparciu w posiadane, rzeczywiste zasoby dziecka.

Nauka w klasach  I-III to czas adaptacji dzieci do nowych ról życiowych (uczniów) oraz nabywania kompetencji do dalszej bardziej zorganizowanej i intensywnej nauk na kolejnym etapie edukacyjnym w klasach IV-VIII.  Zakończenie pierwszego etapu edukacyjnego i rozpoczęcie nauki w  kl. IV niesie za sobą wiele trudności i problemów  dla dzieci, ich rodziców i nauczycieli. Psychospołeczna sytuacja dziecka w tym okresie  jest skomplikowana  i wiąże  z poszukiwaniem dla siebie miejsca w nowej rzeczywistości szkolnej. Charakterystyczne dla tego etapu jest duże zróżnicowanie indywidualnego tempa rozwoju dzieci, co ma znaczący wpływ na przebieg procesu adaptacji. Uczniowie doświadczają wówczas wielu negatywnych emocji, które są efektem zachodzących  zmian. Jest to czas, na który przypada największa liczba nowych wyzwań, problemów i często niepowodzeń szkolnych.

Przejście do klasy IV to dla dziecka moment przełomowy i stresujący. Nowy wychowawca, wprowadzenie nowych przedmiotów i wielu nauczycieli, szybsze tempo pracy, większa anonimowość uczniów (nauczyciele potrzebują znacznie więcej czasu na poznanie imion i nazwisk podopiecznych), inny system oceniania, zmiany w organizacji lekcji i przerw to zaledwie  część  trudności, z którymi na co dzień zmagają się dzieci.

Zmieniająca się rzeczywistość szkolna zmusza uczniów do stawienia czoła wyzwaniom, które początkowo często przekraczają ich kompetencje. Dzieci w tym okresie potrzebują szczególnej uważności i opieki ze strony dorosłych, których zadaniem jest ochrona i pomoc podopiecznym w adaptacji do „wymagającej rzeczywistości”. Otwarta i opiekuńcza postawa dorosłych może pomóc w pokonaniu lęków i stresu oraz w przełamywaniu barier.

Dla dużej grupy uczniów, negatywne doświadczenia na początku nowego etapu edukacyjnego mogą stać się źródłem poważnych problemów a w konsekwencji prowadzić nawet do wystąpienia zaburzeń nerwicowych. Kumulacja trudności i problemy emocjonalne i brak niezbędnych kompetencji w zakresie radzenia sobie ze stresem mogą wywołać u dzieci stan zwiększonego napięcia psychicznego, wzrost niepokoju, nasilenie objawów lękowych, pobudzenie, wycofanie się z relacji społecznych, nieśmiałość, obniżenie poczucia wartości, obniżenie sprawności poznawczej, co w konsekwencji może przyczynić się do niepowodzeń w nauce.

W celu ograniczenia skutków tych zmian negatywnie wpływających na funkcjonowanie i powodzenia szkolne uczniów, konieczne jest podjęcie przez szkołę działań, które pomogą dzieciom w adaptacji do nowych warunków i zminimalizują lub zniwelują  wpływ negatywnych czynników. Szkoła powinna zadbać o stworzenie optymalnych warunków do adaptacji dzieci w nowej rzeczywistości, wspierać uczniów w procesie adaptacji do nowych, dynamicznie  zmieniających się warunków szkolnych ze szczególnym uwzględnieniem zapewnienia im poczucia bezpieczeństwa i i sprawczości w obliczu nowych wyzwań.

W tym przełomowym i trudnym dla uczniów okresie, poza funkcją edukacyjną i wychowawczą,  do zadań szkoły należy tworzenie w placówkach przyjaznego dla uczniów „klimatu” , poprzez budowanie pozytywnych i opartych na szacunku i zaufaniu relacjach nauczycieli i uczniów. Zadaniem wychowawców klas i nauczycieli przedmiotów powinno być dążenie do stworzenia dzieciom jak najlepszych i sprzyjających wszechstronnemu rozwojowi  warunków przystosowania się do nowej rzeczywistości szkolnej. Wskazane jest podejmowanie działań ukierunkowanych na obniżenie poziomu stresu związanego z rozpoczęciem nauki w klasie czwartej oraz wspieranie uczniów w skutecznym radzenia sobie ze stresem. Nauczyciele powinni pomagać uczniom w osiągnięciu większej samodzielności i zaufania do własnych kompetencji. Czas trwania okresu adaptacyjnego powinien być dostosowany do indywidualnych potrzeb dzieci.

Do zadań szkoły należy również współpraca i wspieranie rodziców uczniów w adaptacji do w nowej sytuacji oraz podejmowanie działań na rzecz współpracy i włączania ich  w proces wychowawczy dzieci;

W nowej rzeczywistości pandemicznej ważnym i szczególnie trudnym zadaniem i wyzwaniem stojącym przed nauczycielami jest edukacja dzieci. W dobie Covid-19 aktualna, dynamiczna sytuacja wymaga jeszcze większego zindywidualizowania procesu dydaktycznego – wychowawczego w szkołach w oparciu o dogłębną analizę zróżnicowanych potrzeb i możliwości uczniów z uwzględnieniem czynników wpływających na proces adaptacji społecznej i emocjonalnej dzieci do nowych warunków szkolnych.

Literatura

  • Bidziński K., Edukacja społeczno-moralna w: Dziecko ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w drodze ku dorosłości, red. Wł. Pilecka, M. Rutkowski, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2009.
  • Bidziński K., Edukacja społeczno-moralna dzieci. Istota i uwarunkowania, „Nauczanie Początkowe. Kształcenie Zintegrowane” 2010-2011, nr 3.
  • Brzezińska A., Społeczna psychologia rozwoju, Warszawa 2000, Wyd. Naukowe Scholar.
  • Gołaszewski T., Szkoła jako system społeczny, PWN, Warszawa l977.
  • Hurlock E,, Rozwój dziecka, PWN, Warszawa l985.
  •  Mendel M., Szkolna droga ku demokracji – współuczestnictwo rodziców w procesie edukacji dzieci, “Życie szkoły” nr 2/1996
  • Spionek H., Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych, PZWS, Warszawa 1970.
  • Witkowski L., Rozwój i tożsamość w cyklu życia. Studium koncepcji Erica H. Eriksona, Wyd. Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 1989.
  • Strelau A., Jurkowski, Z. Putkiewicz,  Podstawy psychologii dla nauczycieli, PWN, Warszawa l979
  • Tyszkowa M. (red.), Rozwój dziecka w rodzinie i poza rodziną, Wyd. Uniwersytetu Adama Mickiewicza, Poznań 1985.
  • Zińczuk M., Wspomaganie rozwoju dzieci z trudnościami edukacyjnymi [w:] Edukacja przedszkolna i wczesnoszkolna na początku XXI wieku. Wyzwania i konteksty, red. M. Królica, E. Piwowarska, E. Skoczylas-Krotla, Wyd. Naukowe AJD, Częstochowa 2007.