PSYCHIATRIA
LEKARZ	PRZYCHODNIA	ULICA	MIEJSCOWOŚĆ		TELEFON	RODZAJ USŁUG		UWAGI
Krystyna Szula	Centrum Medyczne - PZP dla dzieci i młodzieży	Paderewskiego 5	Łańcut		17 224 01 32	NFZ		dzieci/młodzież
	Poradnia Specjalistyczna SPZZOZ	M.C.Skłodowskiej 1a	Nowa Dęba		15 846-26-51 wew.148	NFZ		dzieci/młodzież/dorośli
Agnieszka Magoń-Nawrocka	Centrum Psychiatrii Anima	Grabskiego 8	Rzeszów		17 859 51 13 883 382 550	NFZ		dzieci/ dorośli
	Poradnia Autyzmu	Hetmańska 21	Rzeszów		17 853-52-82 wew. 358	NFZ		dzieci/ młodzież (do lek. psychiatry nie jest wymagane skierowanie)
	Gabinet lekarski	Wierzbowa 17	Rzeszów		517 959 206	Prywatne		dzieci/ dorośli
Marta Stąpor	Centrum Psychiatrii Anima	Grabskiego 8	Rzeszów		17 859 51 13 883 382 550	NFZ		dzieci/ dorośli
Roman Mikuła	Centrum Psychiatrii Anima	Grabskiego 8	Rzeszów		17 859 51 13 883 382 550	NFZ		dzieci/ dorośli
Małgorzata Pruchnik-Surówka	Centrum Psychiatrii Anima	Grabskiego 8	Rzeszów		17 859 51 13 883 382 550	NFZ		dzieci/ dorośli
Marzena Pelc-Dymon	Gabinet prywatny	Słoneczna 6/8	Rzeszów		502 251 835	Prywatny		dzieci
	PZP dzieci i młodzieży w PS r 1	Hetmańska 21	Rzeszów		17 853-52-82 wew. 358	NFZ		dzieci/ młodzież (do lek. psychiatry nie jest wymagane skierowanie)
Marzena Pelc-Dymon		Fredry 9	Rzeszów		17 861 36 44	NFZ		Skierowanie od lekarza rodzinnego
Wiktoria Pecel-Korczyńska	PS – PZP	1 Maja 1	Tarnobrzeg		15 822 21 11	NFZ
Agnieszka Holly	Centrum Medyczne – PZP dzieci i młodzieży	Paderewskiego 5	Łańcut		17 224 01 32	NFZ		dzieci/ młodzież
Małgorzata Janas-Kozik	Neuro-Med. Gabinet psychiatrii dziecięcej	Łabędzia 17	Katowice		32 205 29 84	NFZ
Świetokrzyskie Centrum Psychiatrii w Morawicy		Spacerowa 5	Morawica		41 36 41 399	NFZ		dzieci/ młodzież
AFAZJA - diagnoza
LEKARZ	PRZYCHODNIA	ULICA	MIEJSCOWOŚĆ		TELEFON	RODZAJ USŁUG		UWAGI
Anna Paluch	Gabinet logoped. – psych. AKCENT	Kobierzyńska 185	Kraków		603 602 928
SZKOŁY I OŚRODKI
SPECJALNOŚĆ	PRZYCHODNIA	ULICA		MIEJSCOWOŚĆ	TELEFON		RODZAJ USŁUG	UWAGI
Afazja	Ośrodek Szkolno – Wychowawczy dla Dzieci z Afazją	St. Millana 15		Kraków	12 266-34-67		Diagnoza + szkoła	osw-afazja.pl
Psychiatria	Dzienny oddział psychiatryczny dla dzieci i młodzieży	Paderewskiego 5		Łańcut	17 224 01 48		Diagnoza + szkoła
Słuch	Podkarpackie centrum słuchu i mowy	Niepodległości 3		Rzeszów	17 852 81 51
	Zespół Szkół Specjalnych dla Niesłyszących i Słabosłyszących	Lippóczy'ego 4a		Tarnów	14 690 49 99
	Specjalny Ośrodek Szkolno – Wychowawczy	Romanowicza 9		Tarnów	14 626 30 12 14 626 33 84
Wzrok	Specjalista Chorób Oczu dr Janusz Piekuta	Obr. Pokoju 74A		Kolbuszowa	17 227 12 22 w. 350
Autyzm	Centrum Diagnozy i Terapii Cogito	Instalatorów 3		Rzeszów	506 852 612			Joanna Fularz
	Stowarzyszenie na rzecz wspomagania rozwoju dzieci i młodzieży TITUM	Wyspiańskiego 16A Wyspiańskiego 12		Rzeszów	601 685 655
	Pracownia wspierania rozwoju  STIMULUS s.c	Kwiska 41-43		Wrocław	71 735 18 25 665 075 405
	Poradnia Autyzmu Dzieci	Hetmańska 21		Rzeszów	17 853-52-82 wew. 358		NFZ	Skierowanie od psychiatry
	Fundacja Pomoc Autyzm	Namysłowska 2a/64		Warszawa	660 330 220		Porady prawne, mediacje	Beata Szynkaruk
	Poradnia dla osób z autyzmem dziecięcym (Punkt Wczesnej Interwencji)	Okrężna 4a		Tarnów	14 627 10 22
	Poradnia KTA oddziału w Kielcach	Mieszka I 79		Kielce	41 366 08 56 508 318 661
Anoreksja/ bulimia	Centrum terapii zaburzeń łaknienia	Pijarska 21/8		Kraków	12 423 20 58 602 615 216

Istotne ustawy i przepisy wykonawcze:

Aktualne regulacje oświatowe dotyczące ważności orzeczeń wydawanych przed 1 września 2017 r.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 lipca 2015 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowań.

Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 czerwca 2015 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 kwietnia 2013 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania zajęć rewalidacyjno-wychowawczych dla dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 01 lutego 2013 r. w sprawie szczegółowych zasad działania poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym poradni specjalistycznych.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 grudnia 2011 r. w sprawie szczegółowych zasad kierowania, przyjmowania, przenoszenia, zwalniania i pobytu nieletnich w młodzieżowym ośrodku wychowawczym.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 września 2008 r. w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych (Dz. U. z dnia 30 września 2008 r.).

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 29 stycznia 2003 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie orzekania o potrzebie kształcenia specjalnego lub indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży oraz szczegółowych zasad kierowania do kształcenia specjalnego lub indywidualnego nauczania.

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie przypadków, w których wyjątkowo jest dopuszczalne zatrudnianie młodocianych, którzy nie ukończyli gimnazjum, osób niemających 16 lat, które ukończyły gimnazjum, oraz osób niemających 16 lat, które nie ukończyły gimnazjum.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 19 grudnia 2001 r. w sprawie warunków i trybu udzielania zezwoleń na indywidualny program lub tok nauki oraz organizacji indywidualnego programu lub toku nauki.

Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty.

Konwencja o Prawach Dziecka - ratyfikowana przez Polskę 30 kwietnia 1991 r.

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 10 grudnia 1948 r.

KLAUZULA INFORMACYJNA O  PRZETWARZANIU DANYCH OSOBOWYCH

W PORADNI PSYCHOLOGICZNO - PEDAGOGICZNEJ W TARNOBRZEGU
 

Na podstawie art. 13 ust. 1 i ust. 2 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych „RODO”), Administrator Danych Osobowych informuje o zasadach przetwarzania Pani/Pana danych osobowych oraz o przysługujących Pani/Panu prawach z tym związanych:

1. Tożsamość administratora i dane kontaktowe.
Administratorem Pani/Pana danych osobowych jest Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna z siedzibą w Tarnobrzegu ul. Kościuszki 30, 39-400 Tarnobrzeg (zwaną dalej „Poradnią”). Można się z nami kontaktować w następujący sposób: listownie: ul. Kościuszki 30, 39-400 Tarnobrzeg, za pomocą poczty elektronicznej: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript. telefonicznie: 847-94-10.

2. Dane kontaktowe Inspektora Ochrony Danych.
W Poradni wyznaczono Inspektora Ochrony Danych, można się z nim kontaktować telefonicznie, za pośrednictwem poczty elektronicznej lub poczty tradycyjnej: Przemysław Rękas, tel. (15) 81-81-510, e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript., adres poczty tradycyjnej: Urząd Miasta Tarnobrzega, ul. Kościuszki 30, 39-400 Tarnobrzeg.

3. Cel przetwarzania i podstawa prawna.
Pani/Pana dane osobowe przetwarzane są przez Poradnię w celu/celach:
1) wypełnienia obowiązków prawnych ciążących na Poradni oraz wykonywania przez Poradnię zadań w interesie publicznym. W przypadku danych osobowych dzieci jest to przede wszystkim  realizacja przez Poradnię zadań oświatowych, zagwarantowanie dziecku bezpieczeństwa oraz wypełnianie obowiązku dotyczącego uzupełnienia i prowadzenia dokumentacji przebiegu pomocy psychologiczno-pedagogicznej;
2) realizacji umów zawartych z pracownikami oraz kontrahentami Poradni w celu prawidłowej realizacji umów o pracę bądź innych umów zawartych z Poradnią;
3) w pozostałych przypadkach Pani/Pana dane osobowe przetwarzane są wyłącznie na podstawie wcześniej udzielonej zgody w zakresie i celu określonym w treści zgody.

W ramach wykonywania ustawowych obowiązków Poradnia przetwarza dane osobowe uczniów, ich rodziców lub opiekunów prawnych oraz pracowników na podstawie art. 6 ust. 1 lit. c RODO i/lub art. 6 ust. 1 lit. b RODO i/lub art. 6 ust.1 lit e RODO, oraz art. 9 ust. 2 lit. b RODO i/lub art. 9 ust. 2 lit. g RODO, czyli wypełnienia przez Poradnię obowiązków oraz wykonywanie zadań Poradni, w ściśle określonych celach oraz zakresie na podstawie przepisów prawa, a także na podstawie art. 9 ust. 2 lit. i RODO, tj. w sytuacji, gdy przetwarzanie danych osobowych jest niezbędne ze względów związanych z interesem publicznym w dziedzinie zdrowia publicznego, takich jak ochrona przed poważnymi transgranicznymi zagrożeniami zdrowotnymi. Podstawami przetwarzania danych może być również zgoda osób, których dane dotyczą, na ich przetwarzanie udzielona na podstawie art. 6 ust. 1 lit. a RODO lub/i art. 9 ust. 2 lit. a RODO.

Przepisy te znajdują się przede wszystkim w:
1) ustawie z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty;
2) ustawie z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe ;
3) ustawie z dnia 15 kwietnia 2011 r. o systemie informacji oświatowej;
4) ustawie z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym;
5) ustawie z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela;
6) ustawie z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych;
7) ustawie z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy,
8) ustawie z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach,
oraz przepisach wykonawczych.

4. Odbiorcy danych lub kategorie odbiorców.
W związku z przetwarzaniem danych osobowych odbiorcami danych osobowych mogą być:
1) podmioty uprawione na podstawie przepisów prawa, w zakresie i w celach, które wynikają z przepisów powszechnie obowiązującego prawa;
2) inne podmioty, które przetwarzają dane osobowe powierzone do przetwarzania przez Poradnię na podstawie zawartych z Poradnią umów powierzenia przetwarzania danych osobowych.

5. Okres przechowywania danych, a gdy nie jest to możliwe kryterium ustalania tego okresu.
Dane osobowe będą przechowywane przez okres niezbędny do realizacji celów określonych w pkt 3, a po tym czasie, w celu ich archiwizacji, przez okres oraz w zakresie wymaganym przez przepisy powszechnie obowiązującego prawa (w szczególności ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach oraz rozporządzenia Ministra Kultury z dnia 16 września 2002 r. w sprawie postępowania z dokumentacją, zasad jej klasyfikowania i kwalifikowania oraz zasad i trybu przekazywania materiałów archiwalnych do archiwów państwowych) oraz Zarządzenia Dyrektora Poradni Psychologiczno–Pedagogicznej w Tarnobrzegu z dnia 08 stycznia 2010 r. w sprawie ustalenia i wprowadzenia zasad i trybu wykonania czynności kancelaryjnych oraz trybu postępowania z aktami. Dane osobowe przetwarzane przez Poradnię na podstawie zgody osoby, której dane dotyczą,  przechowywane będą przez okres, na który udzielona została zgoda lub przez okres realizacji celu określonego w klauzuli zgody, jednak nie później niż do czasu jej wycofania, jeżeli nie istnieje inna podstawa prawna w RODO ich przetwarzania.

6. Informacje o prawach osób, których dane dotyczą.
W związku z przetwarzaniem danych osobowych przysługują Pani/Panu, z wyjątkami zastrzeżonymi przepisami prawa, następujące uprawnienia:
1) prawo dostępu do danych osobowych, w tym prawo do uzyskania kopii tych danych na zasadach określonych w art. 15 RODO;
2) prawo do żądania sprostowania danych osobowych w przypadkach, o których mowa w art. 16 RODO;
3) prawo do żądania usunięcia danych osobowych (tzw. „prawo do bycia zapomnianym”) w przypadkach, o których mowa w art. 17 RODO;
4) prawo do żądania ograniczenia przetwarzania danych osobowych w przypadkach, o których mowa w art. 18 RODO;
5) prawo do przenoszenia danych w przypadkach, o których mowa w art. 20 RODO;
6) prawo sprzeciwu wobec przetwarzania danych w przypadkach, o których mowa w art. 21 RODO.

7. Informacja o prawie do cofnięcia zgody.
W przypadku, gdy przetwarzanie danych osobowych odbywa się na podstawie zgody na przetwarzanie danych osobowych, przysługuje Pani/Panu prawo do cofnięcia tej zgody w dowolnym momencie bez wpływu na zgodność z prawem przetwarzania, którego dokonano na podstawie zgody przed jej cofnięciem.
 
8. Informacje o prawie do wniesienia skargi do organu nadzorczego.
Przysługuje Pani/Panu prawo wniesienia skargi do organu nadzorczego właściwego w sprawach ochrony danych osobowych, którym jest Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych z siedzibą, ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa w sytuacji, gdy Pani/Pan uzna, że przetwarzanie danych osobowych narusza przepisy RODO.

9. Informacje o obowiązku lub dobrowolności podania danych i konsekwencjach niepodania danych.
Podanie danych osobowych Poradni jest wymogiem ustawowym lub umownym w sytuacji, gdy przesłankę przetwarzania danych osobowych stanowi przepis prawa (w tym wypełnianie zadań w interesie publicznym) lub zawarta między stronami umowa. W sytuacji natomiast, gdy przetwarzanie danych osobowych odbywa się na podstawie zgody na ich przetwarzanie, podanie danych osobowych Poradni ma charakter dobrowolny. W przypadku obowiązku podania danych osobowych - ich nie podanie skutkować będzie brakiem realizacji przedmiotowego zadania.

10. Informacje o zautomatyzowanym przetwarzaniu danych, zautomatyzowanym podejmowaniu decyzji i profilowaniu.
Dane osobowe mogą być przetwarzane w sposób zautomatyzowany. Dane osobowe nie podlegają zautomatyzowanemu podejmowaniu decyzji, w tym nie podlegają profilowaniu, o którym mowa w art. 22 ust. 1 i 4 RODO.

Administrator Danych Osobowych
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
reprezentowana przez Dyrektora Jacka Kulasę

Opracowano na podstawie poradnika „Uczeń z dysleksją w szkole” M. Bogdanowicz, A. Adryjanek, Operon, Gdynia 2009.

 

Analiza i synteza – ogół czynności dokonywania rozkładu całości na poszczególne elementy składowe oraz scalania tych elementów w całość. Czynności te dotyczą też procesów poznawczych, analizy i syntezy doznań zmysłowych: wzrokowych, słuchowych, czucia, dotyku i ruchu (kinestezji).

 

Analiza głoskowa – umiejętność rozkładania słów na poszczególne elementy składowe – głoski, które odpowiadają fonemom (najmniejszym cząstkom języka).

 

Analiza sylabowa – umiejętność rozkładania słów na sylaby.

 

Analizatory – są neurofizjologiczną podstawą odbioru i przetwarzania bodźców w spostrzeżenia. Każdy analizator zbudowany jest z:

- receptora odbierającego bodźce (np. czopki i pręciki w siatkówce oka) i przetwarzającego je na impulsy bioelektryczne;

- drogi dośrodkowej, czyli włókien nerwowych, które te impulsy przewodzą do kory mózgowej;

- ośrodka w korze mózgowej, który stanowi reprezentację analizatora. Dotarcie do tych ośrodków powoduje powstanie wrażeń i spostrzeżeń, a więc umożliwia percepcję otaczającego nas świata.

 

Trzy analizatory biorą udział w czytaniu i pisaniu:

- wzrokowy (odbiór bodźców wzrokowych, jakimi są np. teksty, wyrazy i tworzące je litery),

- słuchowy (odbiór dźwięków mowy)

- skórno – kinestetyczny (doznania dotykowo – kinestetyczne z poruszających się narządów mowy podczas mówienia oraz od poruszającej się ręki trzymającej pióro podczas pisania).

 

Każdy z analizatorów musi dobrze funkcjonować samodzielnie, jak również dobrze współpracować z innymi.

 

Analizator wzrokowy – zbudowany jest z receptorów (czopków i pręcików w siatkówce), drogi dośrodkowej – wzrokowej, czyli włókien nerwowych, które przenoszą informacje (impulsy bioelektryczne) do ośrodka wzrokowego w korze mózgowej (w płacie potylicznym), odpowiedzialnego za percepcję informacji wizualnej. Jest to podstawowy proces niezbędny w nauce czytania i pisania. Podczas czytania sprowadza się on do spostrzegania tekstu, wyodrębniania z niego wyrazów, a w nich kolejnych liter, tworzących sekwencje znaków w graficznej strukturze wyrazu, odróżniania podobnych liter, zapamiętywania ich, rozpoznawania.

Podczas pisania zachodzi przypominania sobie kształtu liter, sposobu łączenia ich w strukturę, jaką jest sylaba, a następnie łączenia sylab w wyrazy, wyrazów w zdania i konstruowanie tekstu rozplanowanego na kartce zeszytu. Nieprawidłowe funkcjonowanie analizatora powoduje zaburzenia funkcji wzrokowych, zależne od tego, gdzie znajduje się jego uszkodzenie.

 

Analizator słuchowy – zbudowany jest z receptora (komórki włoskowate w narządzie Cortiego w uchu, które zamieniają bodźce słuchowe – drgania cząsteczek powietrza – na impulsy nerwowe ), drogi dośrodkowej – słuchowej (włókna nerwowe przewodzące impulsy bioelektryczne do kory mózgowej) i ośrodka słuchowego w korze mózgowej (w płacie skroniowym; dźwięki mowy z reguły opracowywane są w lewej półkuli mózgu). Analizator ten służy do odbioru bodźców słuchowych, w tym dźwięków mowy, ich spostrzegania, zapamiętywania. Uczestniczy w porozumiewaniu się za pomocą mowy. Wraz z innymi analizatorami stanowi neurofizjologiczną podstawę procesów czytania i pisania. Odgrywa w uczeniu się tych czynności zasadniczą rolę, ze względu na zaangażowanie w nich:

- słuchu fonemowego, czyli zdolności różnicowania głosek, dzięki dokonywaniu analizy dźwięków mowy i odróżniania ich (np. głosek z – s, które brzmią podobnie, ponieważ różnią się tylko jedną cechą dystynktywną: dźwięcznością, stąd możliwość odróżniania słów takich jak koza-kosa);

- umiejętności fonologicznych w zakresie operowania cząstkami fonologicznymi, takimi jak głoski, sylaby, logotomy (cząstki słów niebędące głoskami ani sylabami). Te operacje to: wyodrębnianie zdań z potoku wypowiedzeń, słów ze zdań oraz sylab i głosek ze słów. Jest to także proces odwrotny, a mianowicie syntetyzowanie słów z głosek, z sylab. Są nimi również: dodawanie, pomijanie, przestawianie cząstek, znajdujących się na końcu lub na początku słów, które pozwalają rozpoznawać i tworzyć rymy i aliteracje.

Prawidłowe różnicowanie i rozpoznawanie dźwięków mowy (słuch fonemowy) oraz dobrze wykształcone umiejętności fonologiczne (dokonywanie operacji na głoskach i sylabach) są podstawą bezbłędnego zapisywania i czytania nowych wyrazów, a następnie łączenia ich w zdania i tekst.

 

Błędy specyficzne - błędy charakterystyczne dla dysleksji rozwojowej.

 

Błędy specyficzne dla zaburzeń funkcji wzrokowych (percepcji i pamięci wzrokowej):

- mylenie liter o podobnym kształcie, np. a – o, l - t – ł, m – n, n – r, u – w, ę – e, ą - a

- mylne odtwarzanie położenia liter, np. b –p, b - d, d – g, p – g, m – w, u – n

- pomijanie drobnych elementów graficznych liter, np. znaków diakrytycznych

- nieróżnicowanie liter małych i wielkich

- błędy typowo ortograficzne ó – u, ż – rz, ch –h

- mylenie liter rzadziej używanych, H – f – F, Ł – F itp.

 

Błędy specyficzne dla zaburzeń funkcji słuchowo – językowych:

- opuszczanie liter, końcówek lub cząstek wyrazów

- dodawanie liter

- podwajanie liter

- przestawianie kolejności liter

- łączenie i rozdzielanie wyrazów, błędy w łącznej i rozdzielnej pisowni

- mylenie spółgłosek w szeregach dźwięczne – bezdźwięczne: b –p, d – t, w – f, g – k, dz – c, sz – s (nie dotyczy to pisma fonetycznego, gdy dziecko pisze tak, jak mówi, np. w słowie chleb głoska dźwięczna na końcu wyrazu traci dźwięczność i dlatego dziecko pisze chlep)

- mylenie samogłosek i – y

- zniekształcanie pisowni całego wyrazu (wyrazy bezsensowne)

- mylenie wyrazów podobnie brzmiących

- błędy w zmiękczeniach

- trudności z różnicowaniem i – j

- trudności z różnicowaniem samogłosek nosowych i cząstek -om, -on, - em, -en.

 

Ćwiczenia słuchowe - należy raczej mówić o ćwiczeniach słuchowo – językowych, polegających przede wszystkim na rozwijaniu fonologicznego aspektu języka, a więc na doskonaleniu słuchu fonemowego oraz kształceniu umiejętności fonologicznych.

 

Ćwiczenia wzrokowe - mają za zadanie usprawnianie analizy syntezy wzrokowej na materiale nieliterowym (np. składanie układanek, mozaik, puzzli) i literowym (np. rozsypanki sylabowe, wyrazowe układanie wg wzoru). Zazwyczaj te ćwiczenia łączymy z usprawnianiem motoryki rąk i współdziałania ręki i oka, czyli koordynacji wzrokowo-ruchowej. Ćwiczenia te nazywamy grafomotorycznymi, ponieważ usprawnianie manualne ma na celu podniesienie poziomu „kaligrafii” – graficznego rysunku i pisma.

 

Deficyty rozwojowe – inaczej dysfunkcje parcjalne lub fragmentaryczne zaburzenia rozwoju psychomotorycznego – opóźnienie rozwoju psychomotorycznego, wolniejsze tempo rozwoju określonych funkcji. Deficyty mogą mieć różny zakres, dlatego wyróżnia się: parcjalne i fragmentaryczne.

 

Parcjalne zaburzenia rozwoju psychomotorycznego obejmują większy obszar czynności. Przykładem jest opóźnienie rozwoju motoryki (zarówno dużej – motoryki ciała – jak i małej – motoryki rąk, czynności manualnych) lub zaburzenia rozwoju mowy (zarówno czynnej – mówienia – jaki i biernej -  rozumienia).

 

Fragmentaryczne zaburzenia rozwoju psychomotorycznego obejmują mniejszy obszar czynności, np: motoryki rąk lub tylko rozwoju mowy czynnej.

 

Dostosowanie wymagań – w przeciwieństwie do obniżenia wymagań to zastosowanie takich kryteriów egzekwowania wiedzy i umiejętności, które uwzględniają możliwości i ograniczenia, a więc dysfunkcje oraz mocne strony rozwoju i funkcjonowania dziecka. W praktyce sprowadza się to do obniżenia wymagań w pewnych zakresach, np: ortografii (nie obniża się istotnie oceny, jeśli w innych aspektach praca pisemna jest dobrze przygotowana), w innych zaś zakresach wymagania powinny być zwiększone. Dotyczy to np. znajomości zasad ortografii, codziennej pracy nad swoim problemem, dokumentowanej w osobnym zeszycie.

 

Dysfunkcje – por. deficyty rozwojowe

 

Dysleksja rozwojowa – specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci. Jest to syndrom zaburzeń uczenia się czytania (dysleksja) i opanowania poprawnej pisowni (dysortografia), którym często towarzyszy niski poziom graficzny pisma (dysgrafia).

Określenie: rozwojowa oznacza, że trudności te występują w wieku rozwojowym, a więc w dzieciństwie, już od początku nauki czytania i pisania. Dysleksja nie wynika z wad wzroku, słuchu ani z zaniedbania środowiskowego czy dydaktycznego. Rozpoznaje je się tylko w przypadku normy intelektualnej.

 

Dysleksja – pod tym pojęciem rozumiemy specyficzne trudności w czytaniu (najczęściej występujące współwystępujące z zaburzeniami uczenia się poprawnej pisowni), u których podłoża leżą zaburzenia uwagi, percepcji i pamięci wzrokowej i słuchowej, funkcji językowych oraz ich koordynacji o różnym stopniu i zakresie.

 

Dysleksja „skompensowana” - takie określenie warto stosować w odniesieniu do uczniów starszych, u których wcześniej stwierdzono dysleksję, lecz obecnie na skutek wieloletnich ćwiczeń, kompensującego wpływu wysokiej inteligencji, wieku, nie popełnia on już wielu błędów i są to błędy wyłącznie ortograficzne.

 

Dysortografia to trudności w pisaniu przejawiające się popełnianiem różnego typu błędów: typowo ortograficznych, wynikających z nieprzestrzegania znanych uczniowi zasad pisowni, oraz błędów specyficznych, takich jak mylenie liter (zastępowanie), opuszczanie, dodawanie liter i sylab, pisanie liter i cyfr zwierciadlanie. Dysortografie rozpoznajemy u uczniów o prawidłowym rozwoju umysłowym, w przypadkach, gdy trudności występują pomimo znajomości zasad pisowni, braku wad zmysłu i zaniedbania pedagogicznego.

 

Dysgrafia - trudności w opanowaniu poprawnej formy graficznej pisma. Wyraża się w formie zniekształceń strony graficznej pisma, takich jak niedokładności w odtwarzaniu liter, złe proporcje liter w wyrazie, brak połączeń liter, brak należytego odstępu pomiędzy literami i wyrazami, brak równomiernego i jednolitego położenia pisma, niepoprawne zagęszczenie liter. Te zniekształcenia pisma wynikają z zaburzeń funkcji percepcyjno - motorycznych (motoryki rąk, funkcji wzrokowych i koordynacji wzrokowo-ruchowej).

 

Fragmentaryczne zaburzenia – zob. deficyty rozwojowe

 

Funkcje poznawcze to zespół procesów, dzięki którym odbieramy informacje z otoczenia oraz stosunki miedzy nimi (związki zależności), a więc odzwierciedlamy w naszej psychice to, co nas otacza. W czytaniu i pisaniu biorą udział takie procesy poznawcze jak: uwaga, pamięć, wrażenia i spostrzeżenia (analiza i synteza wrażeń) wzrokowe, słuchowo-językowe (w odniesieniu do dźwięków mowy), dotykowe, kinetyczne, odczuwanie ruchu), orientacja w schemacie ciała i kierunkach w przestrzeni.

 

Głęboka dysleksja rozwojowa to poważne zaburzenia o specyficznym charakterze w uczeniu się czytania. Jako podstawę rozpoznania można byłoby przyjąć zatrzymanie się na poziomie czytania elementarnego (klasy II) i nieosiągnięcie poziomu czytania zaawansowanego lub opóźnienie o 3-4 lata w zakresie umiejętności czytania. Tak poważnym zaburzeniom czytania zwykle towarzyszą równie poważne zaburzenia opanowania poprawnej pisowni. Najczęściej też współwystępują nasilone trudności w budowaniu wypowiedzi na piśmie, błędy stylistyczne i interpunkcyjne - w klasyfikacjach medycznych określa się je jako zaburzenia ekspresji pisania.

 

Inteligencja ogólna, werbalna (słowna) i niewerbalna (bezsłowna) – trzy obszary funkcjonowania intelektualnego, które możemy mierzyć za pomocą badania skalą inteligencji D. Wechslera (WSIC-R). Wyniki są sformułowane w postaci ilorazów inteligencji. Można ustalić, jaki jest poziom inteligencji badanej osoby (przeciętny, poniżej lub powyżej przeciętnej, wysoki, itp.), który rodzaj inteligencji jest mocną stroną dziecka.

 

Integracja percepcyjno - motoryczna – prawidłowe współdziałanie funkcji wzrokowych, słuchowo-językowych i ruchowych.

 

Koordynacja wzrokowo - ruchowa – współdziałanie, zharmonizowanie funkcji wzrokowych i ruchowych - manipulacyjnych, współpraca „oka i ręki”.

 

Lateralizacja jednorodna – dominacja czynności ruchowych jednej ze stron ciała (u większości ludzi prawej ręki, oka i nogi). Ten model lateralizacji uznawany jest za prawidłowy i wzorcowy. Za nieprawidłowy model przyjmuje się lateralizację nieustaloną, jeśli występuje ona po 6-7 roku życia.

 

Lateralizacja lewostronna – dominacja lewej strony ciała: lewej ręki, oka i nogi.

 

Lateralizacja prawostronna - dominacja prawej strony ciała: prawej ręki, oka i nogi.

 

Lateralizacja nieustalona – brak dominacji określonej strony ciała, wyraża się jako oburęczność, oboczność itp. Ta postać jest charakterystyczna dla wczesnego okresu rozwoju ruchowego (wieku niemowlęcego, poniemowlęcego, przedszkolnego). Ustalenie się dominacji ręki i oka powinno nastąpić w siódmym roku życia, gdy dziecko podejmuje naukę pisania.

 

Lateralizacja skrzyżowana – ustalona dominacja narządów ruchu i wzroku, jednakże nie po tej samej stronie ciała (np. dominacja prawego oka, lewej ręki i lewej nogi oraz inne warianty), co wskazuje na brak całkowitej dominacji jednej z półkul mózgowych dla czynności ruchowych po przeciwnej stronie osi ciała. Lateralizacja skrzyżowana występuje w populacji u około 30% osób, a więc nie może być traktowana jako objaw patologii. Jednak wśród uczniówz dysleksją przypadków skrzyżowanej lateralizacji jest istotnie więcej niż wśród dobrze czytających.

 

Motoryka duża – sprawność ruchowa całego ciała (w tym np. zdolność utrzymywania równowagi ciała, koordynacja ruchów kończyn podczas chodzenia, biegania, skakania, jeżdżenia na takich pojazdach jak hulajnoga, rower).

 

Motoryka narządów mowy (poprawność artykulacji) – sprawność ruchowa narządów mowy, która decyduje nie tylko o poprawności wymowy. Precyzyjne ruchy narządów mowy (artykulatorów) uczestniczą mniej lub bardziej świadomie w różnicowaniu głosek i dokonywaniu analizy głoskowej wyrazów.

 

Motoryka mała – (motoryka rąk) sprawność ruchowa rąk w zakresie szybkości ruchów, ich precyzji; czynności manualne niezbędne są podczas samoobsługi, rysowania, pisania.

 

Nauczyciel terapeuta – specjalista w prowadzeniu terapii pedagogicznej (w formie zajęć korekcyjno - kompensacyjnuch) uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się.

 

Ocena jakościowa poziomu ortograficznego pisma – ocena opisowa, czyli wskazanie przez nauczyciela popełnionych błędów, (jakie kategorie błędów wystąpiły, w jakiej ilości).

 

Pamięć mimowolna (mechaniczna) – zdolność do przyswajania wiedzy w sposób mimowolny, nieuświadomiony.

 

Pamięć sekwencyjna - zdolność do przyswajania, utrwalania i przypominania sekwencji cyfr, nazw (np. pór roku, posiłków, dni tygodnia, miesięcy), zapisu reakcji chemicznych, przekształceń matematycznych, przyswajania układów gimnastycznych i tanecznych.

 

Pamięć słuchowa - zdolność do utrwalania i przypominania informacji dźwiękowej (zapamiętywania spostrzeżeń słuchowych werbalnych i niewerbalnych) i dzięki temu przyswajania wiedzy.

 

Pamięć słuchowa bezpośrednia (pamięć świeża) – pozwala zapamiętywać i natychmiast odtworzyć usłyszany materiał. Zdolność pamięci bezpośredniej jest ograniczona do kilkudziesięciu sekund, potem materiał utrwala się w pamięci długoterminowej lub ulega zapomnieniu.

 

Pamięć wzrokowa - zdolność do utrwalania i przypominania informacji wizualnej (zapamiętywania spostrzeżeń wzrokowych) i dzięki temu przyswajania wiedzy.

 

Parcjalne zaburzenia – zob. deficyty rozwojowe.

 

Proces automatyzacji pisania – pisanie w automatyczny sposób, niezależny od świadomego wysiłku (skupiającego całą uwagę na wykonywanej czynności), odbywa się na podstawie udoskonalonego i utrwalonego mechanizmu współdziałania ośrodków mózgowych zaangażowanych w czynność.

 

Psychogram w Skali Inteligencji Wechslera (WISC-R) – wykres wyników poszczególnych zadań, z których każde służy do oceny innych aspektów inteligencji. Pozwala to wykreślić profil wyników, dostrzec dysharmonie rozwoju (mocne strony – wysoki poziom rozwoju i słabe strony – dysfunkcje), określić, czy profil jest specyficzny dla dysleksji rozwojowej.

 

Rozwój praksji – rozwój zdolności do wykonywania ruchów celowych, charakterystycznych dla gatunku ludzkiego.

 

Rozwój psychoruchowy – całość procesów psychicznych (intelektualnych, orientacyjno - poznawczych oraz motorycznych), rozwijających się harmonijnie.

 

Rozwój psychoruchowy nieharmonijny (dysharmonijny) – zakłócenia tempa rozwoju poszczególnych sfer (procesów orientacyjno-poznawczych oraz motorycznych), np. niektóre sfery rozwijają się w przeciętnym tempie, podczas gdy inne rozwijają się z opóźnieniem lub przyspieszeniem.

 

Rozwój psychoruchowy zaburzony – zakłócenia rozwoju ze względu na tempo (rozwój opóźniony, przyspieszony), rytm rozwoju (częściowo opóźniony lub/i przyspieszony) oraz dynamikę (rozwój nierównomierny w kolejnych okresach życia, o różnym tempie).

 

Ryzyko dysleksji - obecność symptomów dysharmonijnego rozwoju psychoruchowego dziecka, które zapowiadają wystąpienie dysleksji rozwojowej.

 

Obniżona sprawność manualna – to opóźnienie lub nieprawidłowy rozwój motoryki rąk, objawiający się opóźnieniem rozwoju praksji (opanowaniem ruchów specyficznych dla człowieka), niską sprawnością ruchową w formie małej precyzji drobnych ruchów. W tych przypadkach charakterystyczną cechą jest późne zdobywanie umiejętności samoobsługi (ubieranie się, zapinanie guzików, zawiązywanie sznurowadeł) i codziennych czynności, które wykonywane są wolno i zręcznie. Niska sprawność manualna powoduje słaby poziom graficznej strony pisma, wolne tempo pisania, niestaranność zapisów w zeszytach, nieprawidłowy chwyt narzędzi pisania.

 

Tempo uczenia się wzrokowo - ruchowego – to szybkość uczenia się pisania symboli graficznych opartego na koordynacji oka i ręki, uzależnionego od prawidłowej sprawności ruchowej rąk i silnej lateralizacji .

 

Terapia pedagogiczna – specjalistyczne zajęcia korekcyjno – kompensacyjne, prowadzone różnorodnymi metodami i technikami, które mają na celu usprawnienie zaburzonych funkcji i wyrównywanie deficytów rozwoju.

 

Ukryta leworęczność – określenie wieloznaczne, niekiedy stosuje się je, gdy ktoś podczas pisania używa prawej ręki, podczas gdy w rzeczywistości lewa ręka jest wiodąca. Inne czynności są (lub mogą być) wykonane lewą ręką. Jest to w gruncie rzeczy osoba leworęczna, przeuczona.

 

Zaburzenia orientacji przestrzennej – brak orientacji w prawej i lewej stronie własnego ciała oraz w kierunkach w przestrzeni: w lewo, w prawo, wyżej, niżej, w przód, w tył, nad, pod, itd. Dziecko nie umie prawidłowo wskazać prawych i lewych części własnego ciała (wymagane w 6-7 roku życia), u osoby znajdującej się naprzeciwko (w wieku 8 lat), nie potrafi określić położenia trzech przedmiotów względem siebie (10 lat) z użyciem nazw; prawo, lewo i w operowaniu pojęciami wyrażającymi stosunki przestrzenne.

W późniejszym wieku ma trudności w rozumieniu rysunków, schematów, sytuacji przestrzennych, umiejscowieniu elementów na ilustracjach, określenia wzajemnego ich położenia, orientacji na mapie. U tych dzieci pojawiają się trudności w rysowaniu, czytaniu oraz trudności w pisaniu.

 

Zaburzenia percepcji słuchowej – słuchowe zaburzenia odbioru mowy. Nie jest ono uwarunkowane niedosłuchem, lecz zaburzeniami analizy i syntezy dźwięków mowy, wynikającymi z nieprawidłowego funkcjonowania odpowiednich okolic mózgu, głównie lewej półkuli, gdzie zlokalizowany jest ośrodek korowy słuchowy.

 

Zaburzenia percepcji wzrokowej to zaburzenia analizy i syntezy wzrokowej, zaburzenia postrzegania i różnicowania kształtów, rejestracji położenia przestrzennego elementów. Dzieci z zaburzoną percepcją wzrokową mają trudności w rozpoznawaniu i nazywaniu przedmiotów na ilustracjach, w rozumieniu treści przedstawionych graficznie, opisują ilustracje w sposób ubogi, rozpoznają małą liczbę szczegółów, mają problemy w rysowaniu i w odwzorowywaniu kształtów z pamięci i według wzoru, a wykonywane przez nie rysunki są ubogie i prymitywne, uproszczone i pozbawione szczegółów. Dzieci te mają trudności przede wszystkim w przepisywaniu tekstu ze wzoru, w pisaniu z pamięci. Mylą litery podobne pod względem kształtu (l-t-ł, a-o, a-ą, c-e) podobne, lecz różniące się położeniem elementów stosunku do osi pionowej i poziomej (b-d-p-g, w-m, n-u) mają trudności w zapamiętywaniu kształtu liter pomijają znaki diakrytyczne liter, odwracają kolejność liter w grupach wyrazowych (tar-rat-tra), litery są nierówne, wychodzą poza linie, tempo pisania jest wolne, często obok siebie występują te same wyrazy zapisane błędnie i poprawnie.

 

Zaburzenia słuchu fonemowego – trudności w spostrzeganiu dźwięków mowy, a więc w odróżnianiu głosek i różniących je cech dystynktywnych (np. głosek z-s, które różni tylko jedna cecha dystynktywna – dźwięczność). Zaburzenia te sprawiają, że dziecko ma trudności z odróżnianiem głosek podobnych fonetycznie, bo zbliżonych do siebie pod względem akustyczno - artykulacyjnym, a więc różniących się tylko jedną cechą dystynktywną. Stąd wynikają trudności w odróżnianiu od siebie wyrazów i ich poprawnym zapisywaniu. 

 

Zaburzenia umiejętności fonologicznych - a więc operowania cząstkami fonologicznymi mowy takimi jak sylaby, głoski, logotomy. Charakterystyczne błędy to: przestawianie i opuszczanie liter, końcówek wyrazów, wolne tempo pisania, nasilenie błędów w pisaniu ze słuchu. W czytaniu zaburzeniom towarzyszy długo utrzymujące się głoskowanie, wolne tempo, brak płynności, błędy w czytaniu (opuszczanie i zamiana liter), trudności w scalaniu w dźwiękową całość wyrazów, kłopoty w czytaniu wyrazów nieznanych, niewłaściwa intonacja, w związku z tym  trudności w rozumieniu czytanych treści.

 

Zmęczenie ręki piszącej - spowodowane jest zbyt silną koncentracją na technice pisania, nadmiernym wysiłkiem wynikającym z napięcia mięśniowego, którego dziecko nie potrafi kontrolować. Te objawy dysgrafii występują wskutek słabej sprawności motorycznej ręki, zaburzeń koordynacji wzrokowo - ruchowej. Dodatkowym czynnikiem sprawczym jest utrwalenie się wadliwych nawyków związanych z czynnością pisania np. nieprawidłowym sposobem trzymania narzędzia graficznego.

 

Zwolnienie tempa rozwoju – por. deficyty rozwojowe.